Stedentips voor Trips

PISA, is een van de belangrijkste kunststeden. Pisa is in de 7e en 6e eeuw v.Chr. gesticht als een Griekse kolonie. In de 5e eeuw werd de stad ingenomen door de Etrusken. Pisa, Etruskisch woord voor mond, lag in een moerasgebied aan de monding van de rivieren de Arno en de Serchio; naar overzicht regio Toscane, zie ook eens Vakantie in de Maremma . Naar Stedenlijst Italië.   Naar  Regiokaart Italië. Naar uw accommodatie!

In de eerste eeuw n.Chr. werd Pisa een militaire kolonie. Augustus liet een haven, Portus Pisanus, aanleggen. Voor de scheepvaart was Pisa dan ook belangrijk.
In de 10e eeuw begon zich een stedelijk leven te ontwikkelen. De vloot van Pisa wist bij Palermo de Saracenen te verslaan. Ook werd deelgenomen aan de eerste kruistocht. In deze tijd is er begonnen met de bouw van de dom, het grootste Romaanse bouwwerk in Toscane. Twee eeuwen lang was er een grote bouwactiviteit. Er verrezen kerken. particuliere paleizen en openbare gebouwen. Eind twaalfde eeuw waren er veel interne conflicten. Pisanen kozen de kant van de Ghibellijnen, aanhangers van de keizer. Ook de strijd met Genua en Lucca laaide weer op. Tevens werd Florence een steeds grotere dreiging. Eind 13e eeuw werd de Pisaanse vloot verslagen door die van Genua. Dat was een grote klap voor Pisa. Pisa's grootste bloei en rijkdom liep ten einde. Veel uit deze tijd is bewaard gebleven: Romaanse en deels gotische kerken; middeleeuwse paleizen en resten er van; delen van middeleeuwse ommuring uit 1155.
In 1405 is Pisa verkocht aan Florence door   de laatste eigen signore.  ▲
De Pisanen sloten de poorten, maar  na een langdurig beleg trokken de Florentijnen Pisa binnen. Onder de Medici kreeg de stad weer allure, wat blijkt uit de universiteit, stichting van de Ridders van S. Stefano en paleizen in Florentijnse stijl. 

Domcomplex ▲
Omvat de dom, het baptisterium of doopkerk, de "scheve" toren of campanile en het camposanto of begraafplaats.
Drie eeuwen is er aan het complex gewerkt. De eenheid van het geheel komt door: -gebruik van het zelfde materiaal, nl carraramarmer. -terugkeer van de zelfde elementen: dwerggalerijen en hoge blinde bogen in de onderste zones. 

Duomo Santa Maria Assunta  ▲
”Zes grote, zwaar beladen schepen vielen hun in handen”, luidt de inscriptie in de voorgevel, ter herinnering aan de overwinning van de vloot van Pisa tegen de Saracenen in 1063 bij Palermo.
Deze buit vormde de basis voor de bouw van de dom. Ook de architecten zijn op de voorgevel vermeld: Buschetus en Rainaldus. Nog in hetzelfde jaar begon Buschetus met de bouw van de kathedraal in de vorm van een Latijns kruis met vijf schepen in het middenschip, drie in de dwarsbeuk en een ovale koepel. Een paar jaar na de wijding in 1118 werd het middenschip van de kerk aan de westkant door de tweede architect Rainaldus met drie traveeën verlengd en van een nieuwe gevel voorzien. In de drie portalen wordt de benedenverdieping geordend door blindbogen, die op hele zuilen rusten die iets verder naar voren steken dan de pilasters. Daarboven springt de gevel terug, waardoor er ruimte ontstaat voor de dwerggalerijen. Opvallend zijn de dicht bij elkaar geplaatste zuilen, de klassieke elementen aan de profielen en kroonlijsten en de incrustaties, die op edelstenen lijken, uit verschillende kleuren marmer. De daklijst van het zijschip volgt de stijgende lijn van de tweede galerijverdieping, die in de topgevel tot het Mariastandbeeld wordt doorgevoerd.

Benedenverdieping  ▲
Op de benedenverdieping is duidelijk het decoratiesysteem van het hele gebouw -stroken marmer en blindbogen met ingezette ruiten- zichtbaar. Buschetus verbond de oostelijke bouwkunst met Grieks-Byzantijnse elementen, oriëntaalse versieringen en met een van lisenen en blindbogen afgeleide decoratie uit Ravenna of Lombardië. Zo ontstond de stijl die bepalend werd voor de Italiaanse Romantiek.

Bronzen deuren  ▲
De dure bronzen deuren die ooit door Bonanus ontworpen waren, smolten bij een brand in de dom in 1595. Uit het materiaal hiervan werden deuren met taferelen uit het leven van Maria vervaardigd in de werkplaats van een Vlaming: Jean de Boulogne, ook wel Giambologna (1529-1608) genoemd. Een op de Byzantijnse kunst geïnspireerd mozaïek met de hemelvaart van Maria bekroont het timpaan van het middenportaal.

Apsis van het hoofdkoor  ▲
Een opvallende decoratie is het op de punt geplaatste blok, dat hier in Pisa trapsgewijs naar binnen afloopt en aan de buitenkant door gekleurd marmer benadrukt wordt. De kleurige, horizontale stroken die rond het hele gebouw lopen, zijn op dezelfde architectonische manier geaccentueerd. Een speelse tegenstelling daarmee vormt de incrustatie in verschillende kleuren. Het gaat hierbij vooral om laatklassieke elementen uit de Oriënt, die waarschijnlijk via het Arabische Sicilië werden ingevoerd.

Porta di San Ranieri, ca. 1180 brons, h ca. 500 cm: Bonanus Pisanus  ▲
De vroegere hoofdingang van de dom Santa Maria Assunta was de Porta di San Ranieri aan de oostkant van de zuidelijke dwarsbeuk, omdat deze dichter bij de stad ligt dan het portaal aan de westkant. Van de vier deuren die de Pisaanse beeldhouwer Bonanus voor de dom van zijn geboortestad ontwierp, is alleen deze bewaard gebleven. Rond 1180 werden de twee deurpanelen volgens de cire perdue-techniek gemaakt, in brons gegoten en vervolgens op een ander paneel gemonteerd.

De deuren zijn in vier grote en twintig kleine velden verdeeld (zie afbeelding en tabel hieronder) en de omlijsting hiervan is voorzien van rozetten. ▲ 
Reliëfs met gebeurtenissen uit de levens van Maria en Christus vullen de velden en deze zijn tevens voorzien van inscripties, die telkens van links naar rechts zijn te lezen. De voorstellingen beginnen linksonder met de 'Aankondiging' en eindigen rechtsboven met de 'Dood van Maria'. Boven en onder completeren telkens twee grotere reliëfs de deurpanelen: linksboven is de 'tronende Christus' te zien en rechts de 'tronende Maria', omgeven door engelen. Op het onderste reliëfpaneel zijn profeten te zien die onder palmbomen wandelen en discussiëren; zij staan voor de verbinding  tussen het Oude en het Nieuwe Testament en ze zijn tegelijkertijd een klassiek motief. De twee deuren  worden omlijst en gedecoreerd door doorlopende 'koorden'. De deur van Bonanus is niet alleen de oudste bronzen deur in Toscane en een van de vroegste met verhalende afbeeldingen in Europa, maar ook het eerste grotere werk in de Pisaanse reliëfkunst. De deur bekoort door de helderheid van de opbouw en de suggestieve weergave van de handelende figuren. Op een neutrale achtergrond geeft Bonanus de taferelen eenvoudig en verbazingwekkend plastisch weer. De kunst van het terugbrengen tot het wezenlijke is net zo typerend voor deze kunstenaar als de klassieke gewaden van de figuren en de door de wind gebogen palmen. De kennis van Byzantijnse ivoorkunst mag bij Bonanus verondersteld worden. Door verhalende elementen worden de tableaus levendig, zoals het tableau van Jozef die, gebukt onder de vermoeienissen van de reis, vlucht naar Egypte. Waarschijnlijk was Bonanus door Zuid-Italiaanse bronsgieters vertrouwd geraakt met de Byzantijnse giettechniek. Vermoedelijk hebben de zogenaamde cofanetti als voorbeelden voor de vormgeving gediend. Dit zijn doosjes van ivoor die werden gebruikt voor het trans port van relieken uit de Oriënt.  ▲

Interieur ▲
Het interieur van de dom bestaat uit een mengsel van vroegchristelijke, Byzantijnse en islamitische vormen en is overweldigend. De dom heeft vijf schepen in het langschip en het koor, een drieschepige dwarsbeuk, galerijen, bovenlichtbeuken en een vieringkoepel die op een octogonale tamboer is gebouwd. De dom behoort tot de vroege monumentale gebouwen van het middeleeuwse Italië. De zuilen met granieten schachten en de naar klassieke voorbeelden vormgegeven kapitalen zorgen voor een gelijkmatig ritme van de rondbogen; spolia zijn nauwelijks gebruikt. De marmerincrustatie geeft een bijzonder accent. Donkere stroken van verschillende dikten worden afgewisseld met contrasterende witte vlakken en ornamentele medaillons, terwijl de kleuren van de galerijen en de bogen van de zijschepen elkaar afwisselen. Met de medewerking van Cimabue, die op een oorkonde wordt vermeld, ontstond in 1302 het gouden mozaïek van de apsis - een 'Tronende Christus met Maria en Johannes'.
Het artistieke hoogtepunt is evenwel de marmeren kansel van Giovanni Pisano. Het vergulde cassettenplafond van het middenschip is van Ferdinando de'Medici na de brand van 1595. 

Grafmonument voor keizer Hendrik VII,  1315 marmer, Tino di Cameino (ca. 1280-1337) Hendrik VII,  ▲
die de Italiëpolitiek van de Hohenstaufens zou voortzetten en op wie de Ghibellijnen hun hoop hadden gevestigd, was tijdens zijn reis naar Rome om daar gekroond te worden, in de buurt van Siena volkomen onverwacht gestorven aan malaria. De inwoners van Pisa lieten het lichaam van de door hen zo vereerde jonge keizer in hun dom begraven en gaven Tino di Camaiano de opdracht voor een grafmonument. Deze beeldhouwer, die in de werkplaats van Giovanni Pisano was opgeleid, ontwierp een sarcofaag die op consoles rust en waarop apostelen zijn afgebeeld. Daarop ligt de figuur van de keizer in een door rondbogen gevormde blinde nis, die later door de werkplaats van Ghirlandaio met engelen werd beschilderd.

Baptisterium  ▲
Als een monumentale reliekhouder staat het baptisterium op het gazon. De bouw begon in 1152 naar een ontwerp van Diotosalvi. ▲
De gotische wimbergen, pinakels en de rijke figuurlijke versiering ontstonden vanaf 1260 onder leiding van Nicola en Giovanni Pisano. In 1358 werd de Romaanse hoekige koepel omgebouwd tot een pompoenvormige koepel. Het naar de dom gerichte portaal was versierd met ranken, bladeren en prachtige rozetten. De in reliëfcassetten, aan de linkerkant afgebeelde werkzaamheden van de mens in de verschil- lende maanden en de discussiërende apostelen aan de rechterkant stammen uit de 12e eeuw. In de traditie van de Byzantijnse ivoorsnijkunst staan engelen en apostelen op de architraaf rond Christus, Maria en Johannes. Het origineel van 'Maria met kind' van Giovanni Pisano in het boogveld uit 1295 bevindt zich in het Camposanto.

Interieur ▲
Het interieur van het baptisterium is een harmonische, contemplatieve ruimte met een uitstekende akoestiek.
Zuilen en pijlers wisselen elkaar ritmisch af en bakenen de centrale ruimte van de hoge omgang, af. Opvallend hoge arcadebogen leiden de blik naar de galerijverdieping en naar het gewelf, dat in de eigenlijke betekenis van het woord niet echt een koepel is. Net als in het Romeinse pantheon had de punt tot aan het einde van de 14e eeuw een opening waar- door de hemel te zien was. Direct daaronder neemt de octogonale doopvont met marmerintarsia, rozetten en figuurlijke decoraties de centrale plaats in het baptisterium in. Deze doopvont werd in 1246 vervaardigd door Guido Begarelli uit Como. Daarnaast is de oudere kansel van Nicola Pisano te zien, die in 1260 werd voltooid en daarmee de eerste vrijstaande kansel was.

Campanile  ▲
Zoals te lezen valt in de inscriptie naast het portaal ontstond de campanile als derde bouwwerk van het heilige gebied in 1174 op de kalender van Pisa - dat wil zeggen in 1173, omdat het nieuwe jaar in Pisa reeds begon met de verkondiging aan Maria op 25 maart.
Architect was Bonanus of, volgens nieuw onderzoek, Gherardo di Gherardo. op een houten fundament werden in 1185 de eerste drie verdiepingen gebouwd. Vervolgens trad er een bouwpauze in, ofwel omdat de architect naar een ander bouwwerk werd geroepen, ofwel omdat de alluviale grond al meegaf. In 1275 was de verzakking al 17 cm. Giovanni di Simone nam de leiding bij de bouw over en probeerde bij het bouwen van de volgende verdiepingen door middel van zuilen die in hoogte verschillen een evenwicht in niveau te krijgen - daarom zijn de zuilen aan de zuidkant hoger dan die aan de noordkant. Ook hij kon echter het werk niet voltooien; in de voor Pisa noodlottige Slag van Meloria tegen Genua kwam Glovanni di Simone in 1284 om op zee. Pas in 1350 werd het zevende compenserende vlak gebouwd door Tommaso Pisano; hij voltooide de toren met de klokkenverdieping. Sindsdien is de hellingshoek steeds groter geworden. Galilei zou aan de hand hiervan de valwet hebben onderzocht. Ook zonder de dramatisch hellende positie, waarvan de voortgang nu is gestopt, is de campanile in vergelijking met de hoekige Toscaanse klokkentorens iets bijzonders. De ronde basis is een grote cilinder met een lege kern, die wordt omhuld door een lichte, elegante mantel van zuilen. De blindbogen en halfzuilen op de benedenverdieping die met ruiten versierd zijn en de gelijkmatig gevormde ronde zuilenloggia's op de overige verdiepingen benadrukken de verwantschap met het baptisterium en de dom. Elk van de acht verdiepingen is door een sterk naar voren springende lijst van de andere gescheiden. Alleen de klokkenstoel met zijn slankere structuur en nissen onderbreekt de gelijkvormige opbouw van de toren. Bij nauw- keurige beschouwing valt de als correctie bedoelde contrahelling op.
De hoogte van de toren is aan de noordkant 54.80m en aan de zuidkant 55.65m. Laat men an de noordkant een steentje van boven vallen dan komt dat ca 4.5m van de toren in het gras.

Camposanto  ▲
Zeer bijzonder is het complex dat aan de noordelijke stadsmuur aan de Campo del Miracoli ligt.
Al in de vroege Middeleeuwen was er op deze plek een begraafplaats. Toen echter -zo luidt het verhaal- op aandringen van aartsbisschop Ubaldo del Lanfranchi, na zijn kruistocht in 1202, vijftig scheepsladingen aarde van de berg Golgatha naar Pisa werden gebracht, was herinrichting noodzakelijk. De bevolking wilde in die tijd in 'heilige aarde' op een camposanto, een heilig veld, begraven worden. In 1278 begon de architect Giovanni di Simone, die toen ook werkzaam was aan de toren, aan het project van een kerkhof met rondlopende, overdekte omgangen in de vorm van een langgerekte kruisgang en een binnenhof met een gazon. De buitenkant van het complex is eenvoudig vormgegeven en heeft regelmatige, hoge, blinde arcaden. Ook de ingang is tamelijk onopvallend. Alleen het bekroonde, fijn bewerkte baldakijn trekt de aandacht. Dit laatgotische stuk omvat een beeldengroep van Maria en heiligen en de stichter van dit tabernakel beeldhouwwerk, Pietro Galamcorti, uit het midden van de 14e eeuw.

Binnenhof ▲
De binnenhof van de Camposanto straalt plechtige rust uit. De tuin is ruim opgezet; hij is 126 m lang en 52 m breed.
De regelmatige arcaden van de omgang werden aantoonbaar in de late 14e eeuw van rijk maaswerk voorzien, waardoor de blik op de vierkante binnenhof valt. in de 14e en de 15e eeuw werden de wanden van het kerkhof met fresco cyclus beschilderd, die de 'Triomf van de dood', het 'Laatste oordeel' en verhalen uit het Oude Testament als onderwerp hebben. Tot in de 18e eeuw werden de burgers van Pisa in de Camposanto begraven - daarvan getuigen meer dan 600 in de bodem geplaatste grafzerken en hergebruikte Romeinse sarcofagen, die in de Middeleeuwen rond de dom stonden en nu langs de wanden staan opgesteld. De aartsbisschop van Pisa vindt tot op heden hier zijn laatste rustplaats.

Sinopia's  ▲
Toen bij bombardementen op Pisa in de zomer van 1944 een smeulende brand werd geblust, liepen de wandschilderingen door het gesmolten,lood dat langs de wanden naar beneden gelopen was, onherstelbare schade op.
De tekeningen, die bij de restauratie gered en blootgelegd werden, zijn intussen in het Musco delle Sinopie tegenover het baptisterium tentoongesteld.
De belangrijkste fresco's zijn: de triomf van de dood, het laatste oordeel en de hel. De sinopia's zijn in een eigen museum ondergebracht. Dit museum is gevestigd in het vroegere Ospidale di Santa Chiara en ligt aan de zuidzijde van het plein, Piazza del Duomo of ook genoemd Piazza dei Miracoli.

Santa Maria della Spina  ▲
Is een prachtig gotisch-Pisaans bouwwerk. Ligt aan de oever van de Arno. Gevelspitsen en nissen met beelden overheersen de façade. Aan de zuidzijde zijn ook nissen met beelden, Christus en de apostelen, te zien.

Piazza dei Cavalieri   ▲
Dit plein ligt in het historische centrum van Pisa. Een militaire. Cavalieri di Santo Stefano,  orde streed tegen de heidenen, vandaar de naam.
Het Palazzo dei Cavalieri heeft een façade die geheel bedekt is met fresco's. In de nissen staan bustes van groothertogen van Toscane. De façade van de Santo Stefano is bekleed met wit marmer.

Aan de kaden van de Arno ligt het Museo Nazionale di San Matteo.  ▲
Het is gevestigd in een 15e eeuws klooster. Men ziet er beeldhouwwerken, schilderijen en keramiek o.a. uit de 13e - 15e eeuw. De kaden van de Arno, De Lungarno, zijn een bezoek waard, vooral tegen de avond als het licht van de zon weerspiegeld in de ramen van de vele mooie gebouwen.

Specialiteiten   Cece, jonge paling. met knoflook , chianti afkomstig van de heuvels om Pisa.

Kunstnijverheid   Albasten voorwerpen.

APT PISA:
via Pietro Nenni 24  56124 Pisa.  -  tel. 050929777, fax. 050929764.  -  email: info@pisa.turismo.toscana.it
Omgeving
San Piero a Grado
Deze uit de 11e eeuw stammende Romaanse kerk staat 5km ri. Marina di Pisa. De facade is opgebouwd uit witte en zwarte tufsteen. Het middenschip bestaat uit drie schepen die door zuilen worden gescheiden. Op de muren van het middenschip bevinden zich fresco's. Zie aldaar

Viareggio   ▲
Ligt 20 km noordwestelijk van Pisa. Er zijn mooie stranden en veel recreatiemogelijkheden.

Certosa  ▲
Dit kartuizerklooster ligt in de gemeente Calci, 14 km noordoostelijk van Pisa, in het gebied van de Monte Pisano. Is op maandag gesloten. Het is een indrukwekkend complex barokke gebouwen, bestaande uit een kerk, een klooster, een herberg en monnikencellen. De monnikencellen zijn gegroepeerd rondom het klooster dat op de binnenplaats een schilderachtige schaalfontein heeft versierd met dolfijnen en een engel

Collodi  zie ook bij Pistoia   ▲
Als men voor Pescia linksaf gaat komt men in Collodi. Om Villa Garzoni ligt een barok tuin vol waterwerken. Een standbeeld herinnert aan Collodi een pseudoniem voor Carlo Lorenzini, de schrijver van Pinochio. Het Pinoccchio-park heeft de vorm van en labyrint en ligt aan de oever van de Pescia. Geopend: dagelijks 8.30 uur tot zonsondergang. 9000 L. De tuin is geopend van 9 - 19 uur.
E-mail: info@collodi.turismo.toscana.it

Internet  ▲
Comune.pisa.it  -  Gemeente Pisa
www.mediasoft.it  -  Klik links op Piazze d Italia, dan op Medioevali en bij Pisa op Piazza del Duomo
Greatbuildings.Cathedral  -  Kathedraal van Pisa
Etruskische kust  -  Een boeiende streek tussen Livorno en Piombino